پرسش : 
چرا انتخابات خبرگان مهم است؟

پاسخ : 
حضرت آیت‌الله العظمی امام خامنه‌ای مدظله‌العالی، مجلس خبرگان رهبری را به‌عنوان «مهم‌ترین رکنِ نظام اسلامی» معرفی کرده و بر جایگاه اثرگذار و بی‌بدیل آن تأکید کرده‌اند. ایشان در دیدار مردم قم (۱۳۹۴/۱۰/۱۹) با اشاره به اهمیت جایگاه مجلس خبرگان فرمودند: 
«مجلس خبرگان بنا است که رهبر انتخاب کنند؛ [این‌] شوخی است؟ آن روزی که رهبر فعلی در دنیا نباشد یا رهبر نباشد، باید اینها رهبر انتخاب بکنند. چه کسی را انتخاب خواهند کرد؟ آیا کسی را انتخاب خواهند کرد که در مقابل هجمه‌ی دشمن بِایستد، به خدا توکّل کند، شجاعت نشان بدهد، راه امام را ادامه بدهد؟ ... یا کسی را انتخاب می‌کنند که جور دیگری است؟ این خیلی مهم است. کسی را شما می‌خواهید برای مجلس خبرگان انتخاب بکنید که در واقع، او رهبر را انتخاب خواهد کرد که کلید حرکت انقلاب در دست او است.» 
در ادامه با استفاده از بیانات رهبر معظم انقلاب به تبیین جایگاه مجلس خبرگان در نظام جمهوری اسلامی، وظیفه‌ی این مجلس و ویژگی‌های افراد لایق برای عضویت در آن پرداخته‌ایم.

خبرگان مهم‌ترین رکنِ نظام است

«اجتماع خبرگان رهبری در نظام جمهوری اسلامی، تعیین‌کننده‌ترین و مهم‌ترین رکن از ارکان این نظام است. هیچ‌کدام از ارکان نظام جمهوری اسلامی -چه آنچه به تقنین و چه آنچه به اجرا و غیر آنها ارتباط پیدا می‌کند- از لحاظ تعیین‌کننده بودن و آثار ماندگاری باقی گذاشتن، به اهمیت این اجتماع نیست. این معنا موجب می‌شود که مسئولیت این جمع و آحاد تشکیل‌دهنده‌ی آن، عظمت پیدا کند.»[۱]
این جملات رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره‌ی مجلس خبرگان رهبری نمایانگر جایگاه بی‌بدیل و تعیین‌کننده‌ی این مجلس در ساختار سیاسی جمهوری اسلامی است. نهادی که با هیچ‌ یک از ارکان حکومتی قابل مقایسه نبوده و در سطحی بالاتر به نقش‌آفرینی می‌پردازد. اما دلیل این تأکید ویژه بر جایگاه مهم خبرگان رهبری نسبت به سایر ارکان نظام اسلامی چیست؟
با نگاهی به بیانات مقام معظم رهبری می‌توان به این پرسش پاسخی روشن داد.

متمایزکننده الگوی جمهوری اسلامی از دیگر الگوهای سیاسی

به تعبیر رهبر معظم انقلاب، مجلس خبرگان یکی از تمایزات نظام جمهوری اسلامی با سایر نظام‌های سیاسی است:
«مسئله‌ی خبرگان و مجلس خبرگان یک مسئله‌ی بسیار مهم و استثنائی است؛ یکی از تمایزات نظام جمهوری اسلامی این است.»[۲]
برای فهمِ جایگاه خاص و متمایزکننده‌ی مجلس خبرگان در ساختار نظام اسلامی و چرایی آن باید به مسئولیت‌های مهم و ویژگی‌های خاص این نهاد نگاهی دقیق داشت. انتخاب‌هایی که در این مجلس توسط مردم و معتمدین آنان صورت می‌پذیرد جایگاهی ویژه به این مجلس بخشیده و آن را به «مظهر حضور مردم» و «مردم‌سالاری اسلامی» تبدیل می‌کند:
«دو انتخابات مهم در این مجلس انجام می‌گیرد: یکی انتخاب به‌وسیله‌ی مردم که معتمدین خودشان را معیّن می‌کنند و انتخاب می‌کنند که این معتمدین عمده‌ی کارشان هم انتخابی است که بعداً آنها خواهند کرد؛ انتخاب دوّم، [یعنی‌] انتخاب رهبری. دو انتخاب در اینجا وجود دارد؛ یعنی مجلس خبرگان مظهر حضور مردم و مظهر مردمی بودن و دخالت آراء مردم و سلایق مردم است؛ هیچ نهاد دیگری را ما به این شکل نداریم که دو انتخاب در دل آن وجود داشته باشد که نشان‌دهنده‌ی اراده‌ها و نیّت‌های مستقل باشد. انتخاب دوّم هم انتخاب رهبری است... مظهر مردم‌سالاری اسلامی به‌طور کامل و تام و تمام در واقع این مجلس است.»[۳]
بر این اساس مجلس خبرگان «پایه‌ی اسلامی جامعه و نظام» و «پشتوانه‌ و ذخیره‌ی معنویِ عظیمِ نظام» است:
«تشکیل مجلس خبرگان، یکی از مظاهر حرکت اسلامی و پایه‌ی اسلامی جامعه و نظام ماست.»[۴] «مجلس خبرگان در حقیقت یک پشتوانه‌ی عظیمی برای نظام است؛ مثل صندوق ذخیره‌ی ارزىِ معنوىِ نظام. یک پشتوانه و یک ذخیره‌ی معنوی است.»[۵]

تضمین‌کننده تحقق اسلام در واقعیت زندگی

دو وظیفه‌ی مهمِ «تعیین رهبری» و «مراقبت نسبت به حفظ شرایط رهبری» برعهده‌ی خبرگان رهبری است که با انجام درست آن، رهبری دینی و انقلابی در جامعه‌ی اسلامی «حفظ و استمرار» می‌یابد:
«کار مجلس خبرگان بسیار مهم است. یک روز به کسی احتیاج است که رهبری و زعامت این کشور را به دست گیرد؛ این مجلس بایستی حاضر باشد. بعد هم بایستی مراقبت کند که شرایط در کسی که علم و عمل و تدبیر و وجود شرایط در او را تشخیص داده است، حفظ شود. خبرگان، هم ابتدائاً و هم استدامتاً مسئولند که مراقبت کنند، مراقب باشند و بفهمند. اینها وظایف بسیار مهمی است.»[۶] «وظیفه‌ی حساس مجلس خبرگان عبارت از حفظ و استمرار بخشیدن رهبری دینی و انقلابی است.»[۷]
توجه به نتایج و ثمرات عملی شدن وظایف خبرگان رهبری، زوایای جدیدی از اثرگذاری‌های کلان این نهاد در حاکمیتِ جامعه‌ی اسلامی را نشان می‌دهد. معیار قرار دادن «فقه و ارزش‌های اسلامی» در «تعیین رهبریِ نظام» توسط خبرگان به «حاکمیّت ارزش‌های اسلامی» و «تحقّق اسلام در واقعیّت زندگی» منجر می‌شود:
«[انتخاب رهبری] تفاوتش با سایر انتخاب‌های جمعی این است که اینجا ملاک و معیار عبارت است از فقه؛ یعنی ارزش‌های اسلامی. بنابراین انتخاب آنها انتخابی است برای حاکمیّت ارزش‌های اسلامی، برای اجرای احکام اسلامی، برای تحقّق اسلام در واقعیّت زندگی. ادیان الهی نیامده‌اند که فقط در اذهان باقی بمانند؛ باید در واقعیّت زندگی تحقّق پیدا کنند. خب، این ابزار و وسایلی لازم دارد؛ اینجا این ابزار، مجلس خبرگان است که از این طریق تضمین می‌کند حاکمیّت ارزش‌های الهی را و اجرای احکام الهی را و حاکمیّت دین خدا را و حاکمیّت اسلام را.»[۸]
نگاه به مجلس خبرگان از این منظر آن را به جایگاهی برای «هدایتِ مردم توسط علما در مقیاس اجتماعی و حکومتی» و دارای «تأثیری ماندگار بر سرنوشت جامعه» تبدیل کرده است:
«مجموعه‌ی خبرگان، مجموعه‌ی علمای صاحب‌نام و صاحب شأن در بین مردم، و مورد اعتماد مردم در همه‌ی قضایا، به‌خصوص در قضیه‌ی بسیار مهم رهبری و انتخاب رهبری و قضایای مربوط به آن محسوب می‌شود... نقش علمای دین در هدایت مردم، منحصر نمی‌شود به هدایت در امور فرعی و مسائل شخصی و اینها. مهمتر از همه‌ی اینها، هدایت مردم است در مسئله‌ی عظیم اجتماعی و مسئله‌ی حکومت و مسئله‌ی نظام اسلامی و وظایفی که مترتب بر این هست در مقابله‌ی با حوادث جهانی... بنابراین علمای دین -که از جمله‌ی برترین آنها، مجموعه‌ی خبرگان هستند- تأثیر ماندگار و مستمری در حوادث جامعه و سرنوشت جامعه دارند.»[۹]
بر این اساس است که تشکیل این مجلس و آمادگی و «استقلال فکری» آن موجب سَرازیر شدن «سکینه‌ی الهی» به جامعه می‌شود:
«وقتی این مجلس تشکیل می‌شود و آمادگی خود و استقلال فکری خود و آگاهی خود را نشان می‌دهد، این موجب سکینه و آرامش در دل‌های مؤمنین می‌شود؛ در واقع این سکینه‌ی الهی، سَرریز می‌شود از این مجلس به داخل جامعه.»[۱۰]

افراد باتقوا، عالم و انقلابی را انتخاب کنید

با درکِ نقش‌آفرینی مجلس خبرگان رهبری به‌عنوان مهم‌ترین رکنِ نظام می‌توان به اهمیت و حساسیت‌ِ خاص انتخابات آن نیز پی برد تا آنجا که امام خامنه‌ای مدظله‌العالی از آن به‌عنوان «مهم‌ترین و حساس‌ترین انتخابات کشور» تعبیر می‌کنند. اهمیت این انتخابات آنجا روشن‌تر می‌شود که به نقشِ رهبری به‌عنوان «کلیددارِ حرکت انقلاب» توجه کرده و این نکته به‌درستی درک شود که «آینده‌ی انقلاب اسلامی» و «ماندگاریِ» آن در گرو تشخیص و انتخاب درست و به‌موقع خبرگان است:
«اهمیت انتخابات خبرگان -که شاید هیچ کدام از انتخابات‌های کشور به این درجه‌ی از اهمیت و حساسیت نباشد- در این است که با این انتخابات، مردم افراد خبره‌ی مورد اعتماد خودشان را انتخاب می‌کنند تا اینها آماده‌ی به کار باشند برای لحظه‌ی حساس فقدان رهبری در کشور.»[۱۱] «آن روزی که رهبر فعلی در دنیا نباشد یا رهبر نباشد، باید اینها رهبر انتخاب بکنند. چه کسی را انتخاب خواهند کرد؟ آیا کسی را انتخاب خواهند کرد که در مقابل هجمه‌ی دشمن بِایستد، به خدا توکّل کند، شجاعت نشان بدهد، راه امام را ادامه بدهد؟ آیا چنین کسی را انتخاب می‌کنند یا کسی را انتخاب می‌کنند که جور دیگری است؟ این خیلی مهم است. کسی را شما می‌خواهید برای مجلس خبرگان انتخاب بکنید که در واقع، او رهبر را انتخاب خواهد کرد که کلید حرکت انقلاب در دست او است؛ این خیلی اهمّیّت دارد.»[۱۲]
در این چارجوب و با فهم‌ِ دقیق این حساسیت‌ها است که رهبری، مردم را در این انتخابات به عمل کردن براساسِ «بصیرت» و انتخاب افرادِ «صالح، مؤمن، دارای قدرت تشخیص، باتقوا، عالم و انقلابی» سفارش می‌کنند:
«نکته‌یی که مهم است، این است که ملت در انتخاب خبرگان، باید با بصیرت عمل کند. چشمهایتان را باز کنید، از خدا مدد بخواهید و ببینید که چه کسانی را انتخاب می‌کنید. افراد صالح، مؤمن، لایق، افرادی که می‌توانند مصلحت دین و دنیای مردم را تشخیص بدهند، افرادی که دارای تقوای کافی هستند و آنها را از لغزش باز می‌دارد، افراد عالم، انقلابی و کسانی را که تجربه‌ی سال‌های گذشته نشان داده است که در خط درست حرکت کرده‌اند و راه درست را شناخته‌اند، انتخاب کنید. این، چیز خیلی مهمی است.»[۱۳]

بستن درِ امید به روی دشمن؛ علت مخالفت‌ها با مجلس خبرگان

حقیقت این است که «ماندگاری انقلاب» و ادامه‌ی حرکتِ انقلابی ملت ایران بر اساس «مکتب و خط امام خمینی(ره)» در گرو عملکرد صحیح و زمان‌شناسانه‌ی خبرگان ملت است. چنانچه خبرگانی عالم و انقلابی به نمایندگی از مردم در مجلس خبرگان رهبری حضور داشته و عملکردی درست و به‌موقع داشته باشند، این حرکت انقلابی ادامه یافته و درهای امید بر روی دشمنان بسته می‌شود:
«همه‌ی چشم‌ها به ایران دوخته شده بود که امام بزرگوار ما، کی از دست این مردم گرفته شود. برای آن روز نقشه‌ها کشیده و امیدها بسته بودند! ده سال منتظر آن روز نشسته بودند که فرا برسد. روز چهاردهم خرداد ۱۳۶۸ از نظر دشمنان این ملت و دشمنان انقلاب، یک روز بسیار مهم و تعیین‌کننده بود. مجلس خبرگان نگذاشت این خلا به وجود آید. البته آنها شخص حقیری مثل این ناچیز را برای کشیدن این بار سنگین انتخاب کردند. این هم قضای الهی بود؛ مایه‌ی شرمندگی این بنده‌ی حقیر بود؛ اما با قطع نظر از این‌که تعیین خبرگان متوجه چه کسی و چه شخصی بود، این مطلب از نظر دشمن و دوست و در سطح عالم، بسیار اهمیت داشت که امام بزرگوار در شب چهاردهم خرداد، ملت ایران را به فراق خودشان مبتلا کردند و به جوار الهی رفتند. روز چهاردهم غروب نشده بود، که مجلس خبرگان کار خودش را انجام داد و همه‌ی درهای امید را بر روی دشمنان بست. دشمن این را دیده است. علت مخالفت دشمنان مستکبر جهانی با مجلس خبرگان این است.»[۱۴]

پی‌نوشت‌ها: 
[۱] - بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان‌ ۱۳۶۹/۴/۲۵
[۲] - بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری ۱۳۸۸/۱۲/۶
[۳] - بیانات در دیدار رئیس و اعضاى مجلس خبرگان رهبرى ۱۳۹۴/۶/۱۲
[۴] - بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری ۱۳۷۰/۱۲/۱۲
[۵] - بیانات‌ در دیدار اعضای مجلس خبرگان ۱۳۸۵/۶/۹
[۶] - بیانات در خطبه‌های نمازجمعه ۱۳۷۷/۸/۸
[۷] - پیام به مناسبت اولین اجلاس دوره‌ی سوم مجلس خبرگان‌ ۱۳۷۷/۱۲/۳
[۸] - بیانات در دیدار رئیس و اعضاى مجلس خبرگان رهبرى ۱۳۹۴/۶/۱۲
[۹] - بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری ۱۳۸۸/۱۲/۶
[۱۰] - بیانات در دیدار رئیس و اعضاى مجلس خبرگان رهبرى ۱۳۹۴/۶/۱۲
[۱۱] - بیانات در خطبه‌‌های نماز عید سعید فطر ۱۳۸۵/۸/۲
[۱۲] - بیانات در دیدار مردم قم ۱۳۹۴/۱۰/۱۹
[۱۳] - بیانات در دیدار جمعی از فرزندان ممتاز شاهد و جانبازان مشهد و تهران و استان کردستان ۱۳۶۹/۶/۲۱
[۱۴] - بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم‌ ۱۳۷۷/۷/۲۹

پرسش : 
نمايندگان مجلس چه ويژگى‌‏هايى را بايد دارا باشند و شرايط يک نماينده مطلوب از نظر اسلام چيست؟

پاسخ : 
فلسفه وجودى مجلس شوراى اسلامى تحقق عينى آيه «وَ أَمْرُهُمْ شُورى بَيْنَهُمْ»(1) است. قوه مقننه تبلور اراده ملت است و در نظام جمهورى اسلامى عامل مهم رشد، استقلال و آزادى امت اسلامى و داراى اختياراتى وسيع و گسترده است(2). از اين رو توجه به شرايط نمايندگانى که زيبنده عينيت بخشيدن به پيام الهى و شايسته ملتى سرفراز و متناسب با جايگاه يادشده باشند، از اهميت فراوانى برخوردار است. در اين زمينه به پاره‌اى از روايات گران سنگ درباره صلاحيت‌‌هاى لازم و سپس به سخنانى از حضرت امام خمينى(ره) در اين باب اشاره خواهيم کرد: 

يک. روايات: 

1. ايمان: 
در تفسير فرات کوفى آمده است: از پيامبر(ص) سؤال شد: «اى رسول خدا اگر حادثه‌‌اى براى ما رخ نمود که درباره آن آيه‌‌اى از قرآن يا سنتى از شما وجود نداشته باشد، چه کنيم؟ حضرتش فرمود: آن را در ميان مؤمنان به مشورت گذاريد».(3) 

2. خردمندى: 
از پيامبر اکرم(ص) نقل شده است: «با انسان خردمند رايزنى کنيد و از رأى او سرمپيچيد که پشيمان خواهيد شد»(4) و «آن که با خردمندان به شور بپردازد، به راه رشد و موفقيت راهنمايى خواهد شد».(5) 

3. تخصص و دانايى: 
«از پيامبر اکرم(ص) پرسيده شد: دورانديشى چيست؟ فرمود: رايزنى با صاحب‌نظران و پيروى از آنان».(6) 

4. خيرخواهى: 
پيامبر(ص) مى‌‌فرمايد: «رايزنى با خردمند خيرخواه رشد و ميمنت و توفيقى از سوى خدا است»(7) 

5. خوف الهى: 
اميرالمؤمنين(ع) فرمود: «در آنچه برايت رخ مى‌‌نمايد، با کسانى مشورت کن که از خدا خوف دارند».(8) امام صادق(ع) هم مى‌‌فرمايد: «در امورت با کسى رايزنى کن که خدا ترس باشد».(9) 

6. تقوا و پارسايى: 
در روايت است: «مرد خردمند پارسا را به رايزنى طلب که جز به نيکى سفارش نکند و مبادا با غير او مشورت کنى چرا که ناپارساى بى‌‌خرد، [باعث‌] فساد دين و دنيا است».(10) 

7. آزادگى و دين‌دارى 
8. دلسوزى، صميميت و برادرى 
9. رازدارى 
در رابطه با موارد ياد شده، امام صادق(ع) مى‍‌‌فرمايد: «مشورت ثمربخش نيست جز آنکه ارکان چهارگانه آن تحقّق پذيرد:
1. طرف مشورت خردمند باشد.
2. آزاد مرد ديندار باشد.
3. صميمى و برادرسان بوده باشد.
4. او را از راز خود در مسأله مورد رايزنى چنان آگاه سازى که خود آگاه هستى و او اين راز را مخفى دارد و کتمان نمايد».(11) 

ناشايستگى‌‌ها 
در نصوص دينى افزون بر شرايط و شايستگى‌‌هاى رايزنى، به ابعاد منفى و جهات سلبى آن نيز اشاره شده است پاره‌‌اى از آنچه در روايات آمده، عبارت است از: 

1. ترس و بزدلى، 2. بخل و 3. حرص 
در سفارشات پيامبر اکرم(ص) به اميرالمؤمنين(ع) آمده است: «اى على با انسان ترسو مشورت مکن، زيرا راه‌‌هاى گشايش را بر تو تنگ مى‌کند، با بخيل به رايزنى مپرداز که تو را از هدف باز مى‌‌دارد و انسان حريص را مشاور خود مکن که کام جويى را نزد تو بيارايد».(12)

4. دروغ 
حضرت على(ع) مى‌‌فرمايد: «از دروغگو رأى مجو که چون سراب است. امور دسترس‌‌ناپذير را نزديک مى‌‌نماياند و امور دسترس‌‌ناپذير را نايافتنى مى‌‌نماياند».(13) 

دو. امام خمينى(ره) 
امام خمينى(ره) همواره بر حضور پرشور مردم در انتخابات نمايندگان شايسته تأکيد فراوان داشت: «نمايندگانى متعهد، متفکر و دلسوز به ملت و خصوص طبقه مستضعف و خدمتگزار به اسلام و مسلمين در مجلس شوراى اسلامى بفرستيد»(14) و فرمود: «اميد است ملت مبارز متعهد با مطالعه دقيق در سوابق اشخاص و گروه‌‌ها، آراى خود را به اشخاصى دهند که به اسلام عزيز و قانون اساسى وفادار باشند و از تمايلات چپ و راست، برى باشند و به حسن سابقه و تعهد به قوانين اسلام و خيرخواهى امت معروف و موصوف باشند». 
ايشان همچنين مى‌‌فرمايد: «بايد به اشخاصى که احتمال انحراف در آنان مى‌‌رود رأى ندهند چه احتمال انحراف عقيدتى و يا اخلاقى»(15) و «کسانى را انتخاب کنند که صددرصد مسلمان و معتقد به احکام اسلام و متعهد به اجراى احکام اسلام و مخالف با مکتب‌‌هاى انحرافى و معتقد به جمهورى اسلامى باشند».(16) 

از آنچه گفته شد به دست مى‌‌آيد: 
1. بررسى سوابق و ويژگى‌‌هاى کانديداهاى مجلس لازم و بايسته است و نبايد ناآگاهانه و بدون بررسى کافى کسى را برگزيد. 
2. با احتمال انحراف عقيدتى و اخلاقى، نمى‌‌توان به کسى رأى داد. به عبارت ديگر بايد صلاحيت افراد را احراز کرد. 
3. شرايط و صلاحيت‌‌هاى لازم براى نمايندگى از ديدگاه امام خمينى(ره) عبارت است از: صددرصد مسلمان بودن، نداشتن انحراف اعتقادى و مخالفت با مکاتب انحرافى، عدم انحراف اخلاقى، متفکر بودن، خيرخواهى، تعهد، دلسوزى و در خدمت اسلام و مردم بودن، وفادارى به نظام جمهورى اسلامى و قانون اساسى و پاى‌‌بندى و التزام به اجراى احکام اسلامى. 

پى‌‌نوشت‌ها:‌
(1) شورى (42)، آيه 38.
(2) جهت آگاهى بيشتر ر.ک: آشنايى با مجلس شوراى اسلامى، روابط عمومى مجلس شوراى اسلامى.
(3) «سئل عن النبى(ص): يا رسول اللَّه ارأيت اذا نزل بنا امر ليس فيه کتاب و سنه منک ما نعمل؟ فقال(ص): اجعلوه شورى بين المؤمنين»(تفسير فرات بن ابراهيم کوفى، ص 516).
(4) «استرشدوا العاقل و لاتعصوه فتندموا»(بحارالانوار، ج 72، ص 105).
(5) «من شاور ذوى الالباب دلّ على الرشاد»(همان).
(6) «قيل لرسول اللَّه(ص): ماالحزم؟ قال(ص) مشاوره ذوى الرأى و اتباعهم»(همان).
(7) «مشاوره العاقل الناصح رشد و يمن و توفيق من اللَّه»(همان، ج 72، ص 105).
(8) «شاور فى الذين يخافون اللَّه»(همان).
(9) «شاور فى امرک الذين يخافون اللَّه»(همان، ص 98).
(10) «استشر العاقل من الرجال الورع فانه لايأمر الا بخير و اياک و الخلاف فان خلاف الورع العاقل مفسده فى الدين و الدنيا»(همان، ص 100)
(11) «ان المشوره لاتکون الا بحدودها الاربعه فاوله ان يکون الذى تشاوره عاقلا و الثانيه ان يکون حراً متدينا و الثالثه ان يکون صديق و اخيا و الرابعه ان تطلعه على سرک فيکون علمه به کعلمک ثم يسّر ذلک و يکتمه»(مکارم الاخلاق، ج 2، ص 80).
(12) «يا على لاتشاور جباناً فانه يضيق عليک المخرج و لاتشاور البخيل فانه يقصر بک عن غايتک و لاتشاور حريصاً فانه يزين لک شرها»(علل‌‌الشرايع، 559).
(13) «لا تستشر الکذاب فانه کالسراب يقرب عليک البعيد و يبعّد عليک القريب»(غررالحکم، ش 10351).
(14) پيام 28 بهمن سال 1358.
(15) 17 ارديبهشت 1359.
(16) همان.